Таң ата да кич була

Төне буе бертуктаусыз пыскып яуган яңгырның тиз генә туктар исәбе күренми иде әле. Ни дисәң дә – көз шул. Барыбер үзенекен итә.

Ямаш, юрган астыннан сул кулын чыгарып, сәгатенә күз салды: тугыз тулып килә. Озаграк йокланган. Ярты төнгә чаклы өчәүләшеп сөйләшеп яттылар шул. Камилнең йокламаска сәбәбе бар – хатыны Сания бәби алып кайтырга китте. Камилнең энесе Шамилнең исә үз кайгысы – сөйгән кызы Ләйсән танцыда башка егет белән биегән, ди.

Шамил, киңәшкә исәп тотып, күңелендәгесен күбрәк Ямаш абыйсына сөйләде. Ник дигәндә, дөнья күргән кеше бит инде, Камил абыйсы белән дә күптәнге дуслар, яше утыздан авышкан кеше буларак, кызлар мәсьәләсендә дә тәҗрибәсе юк түгелдер.

– Иртәгә барып әйтәм мин аның кемлеген, дус кызлары янында йөзенә карап әйтәм. И башка аяк та атлыйсым юк янына!..

Саниясе турында уйлап яткан Камил дә энесенең мондый кискенлеген өнәп бетермәде, ахры, дәшми кала алмады:

– Нигә кибәнең ишелгән кеше кебек кыланасың? Башкалар белән биесә ни булган?! Укасы коелмагандыр ич?!

Ләкин Шамилнең һич тә абыйсының сүзләре белән килешәсе килми.

– Ю-ю-юк, минем кемлекне белеп бетерми әле ул!..

Ямаш баштарак сүзгә катнашмыйчарак ятты, аннары, Камилгә кушылып, ул да егетне юатырга теләде:

– Кызлар беткәнмени сиңа? Шулхәтле угаланмасаң!

Көне буе балтасы суга төшкән кеше кебек йөргән Камил бу сүзләрдән соң көлеп җибәрде.

– Ни сөйлисең син, Ямаш! Ләйсән димәгән сулышы юк бит аның. Болай гына сөйләнгән була ул.

– Әйе! Сөйләнгән ди берәү! Үзе килеп гафу үтенмәсә, аяк та атлыйсым юк янына.

Дөресен генә әйткәндә, Шамилнең бу хәсрәтенә башта Ямашның әллә ни исе дә китмәгән иде. Үзенеке үзенә җиткән дигәндәй, болай да кәефе юк. Хатыны Миләүшә белән борчаклары пешеп бетми – шуңа эче поша. Әмма Шамилнең гашыйк мәҗнүннәрчә чын күңеленнән өзгәләнүен күреп, аның белән җитди сөйләшүгә күчте:

– Ничә яшь әле сиңа?

Шамил шундук җавап бирде:

– Егерме икенче китте.

Ямаш беркавым сүзсез генә ятты. Стенадагы сәгатьнең тек-тек итеп вакыт санаганы ишетелә. Менә Шамилгә дә егерме берне санаган икән инде. Тик, бер уйласаң, егерме бер яшь яшьмени әле?

Ямаш янә телгә килде:

– Егерме бер, егерме ике, азрак шул. Ашыкмасаң да була.

Ул тагын тынып калды. Шушы тынлыктан файдаланып, үзенең барлыгын сиздерергә ашыккандай, стена сәгатенең бүлмәне тутырып текелдәгәне генә ишетелеп торды.

– Башта җиде кат үлчә. Сине яратамы икән соң ул? Син үзең яратасыңмы? Менә шул турыда уйла. Яшь чакта икең дә кайнар була, «яратам», «сөям» дигән сүзләрне күктә күпме йолдыз бар, шулхәтле сибәргә мөмкин. Әгәр дә исәпләрең җитди икән, ныгытып уйла әле.

Ямашның әлеге сүзләре сөйләшүгә нокта кую булдымы, стена сәгатенең төнге өчне сугуы сәбәпче идеме, әллә Шамилнең күңеле бераз тынычландымы, йә булмаса шушы киңәштән соң егет чынлап та уйга баттымы – төнге әңгәмә шул урында өзелеп калды. Әле шуннан соң да Шамил байтак як-ягына әйләнгәләп ятты. Ямаш исә, көзге яңгырның тәрәзәгә чиертүен тыңлый торгач, йокыга киткәнен сизми дә калды.

Иртән уянгач, исәбе үз башыннан кичкән бер вакыйганы Шамилгә сөйләү иде. Ләкин егетнең инде бераз тынычланганын күреп, күңелен кузгатмаска булды. Хатыны Миләүшәгә бәйле булган әлеге хәл аның өчен дә кызыксыз түгел иде.

Алар Миләүшә белән бер класста укыдылар. Тугызынчы, унынчыга класслары белән Наратлыдан унбиш чакрым ераклыктагы Зәңгәр Күл урта мәктәбенә йөрделәр. Йөрделәр дип, шундагы интернатта торып укыдылар. Шулай елгада бозлар күтәрелеп, ташу аккан чаклар иде. Зәңгәр Күл авылы клубында ата-аналар җыелышы. Җыелыштан соң тугызынчылар алар алдында концерт куярга тиешләр. Җыр һәм биюләрдән тыш, «Галиябану»дан өзек тә күрсәтәчәкләр иде. Соңгысы, билгеле, класс җитәкчесе Зөләйха апалары белән бергәләшеп төзегән программада юк иде. «Галиябану»дан өзекне кызлар-малайлар үз белдекләре белән әзерләделәр. Әлбәттә, аның кечкенә генә хәйләсе дә бар иде. Чөнки тиздән җәйге каникуллар башлана. Әти-әниләре аларны әле һаман да бала-чагага санап йөргәнлектән, каникул вакытында клубка чыгармыйлар. Таякның юан башы бигрәк тә кызларга төшә, ата-аналарның бу кырыслыгыннан күбрәк алар җәфа чигә. Менә шул. «Галиябану»ны уйнап күрсәтеп, үзләренең инде бала-чага түгел икәнлекләрен исбатласыннар әле.

Әнә шундый ният белән корылган хәйлә иде «Галиябану».

Миләүшә йөз-кыяфәте белән дә, матур итеп җырлавы белән дә класста Галиябану ролен уйнарлык иң кулай кыз иде. Аны Галиябану иттеләр. Миләүшә Галиябану булгач, Хәлил ролен инде, билгеле, бары тик Ямаш кына башкарырга тиеш иде. Монысына каршы авыз ачучы да булмады.

«Хәлил» белән «Галиябану» җыелыш тәмамланыр алдыннан гына клубка юнәлделәр. Башкалар концерт номерларын кабатларга дип алданрак киткәннәр иде.

Зәңгәр Күл авылын икегә бүлеп Чакматаш дигән елга ага. Аның аша салынган зур гына күпер дә, җәяүлеләр өчен читтәрәк басма да бар. Ямаш белән Миләүшә шул басмага таба юнәлделәр. Икесенең дә кәефләре шәп иде. Миләүшә бертуктаусыз шаяра, язгы һаваданмы, күңелендәге шатлыктанмы, алма кебек йөзләре тагын да алсуланган, язгы кояш кунганмыни! «Хәлил» белән «Галиябану» басмага килеп керделәр дә ирексездән туктап калдылар. Елга күбекләнә-күбекләнә ага, аннан чәчрәгән су тамчылары, язгы кояш нурларында аллы-гөлле төсләргә кереп, Чакматаш өстендә салават күпередәй уйный. Их, дөньяның рәхәтлеге! Күңелләр җилкенә, шулчакта әллә нишлисе, «дөнья матур, бик матур» дип, бар дөньяга аваз саласы һәм күзләр талганчы елга өстендәге шушы хозурлыкка карап торасы килә.

Миләүшә капылт кына Ямашка таба борылды да:

– Яратасыңмы мине? – дип сорады.

Бу минутта Ямаш Миләүшә өчен «яратам» дию генә түгел, теләсә, менә шушы елганы кирегә әйләндерергә яки әнә теге салават күпереннән такыя үреп бирергә риза иде.

– Яратам! – диде ул, пышылдап.

– Яратсаң, менә шушы басмадан сикерә аласыңмы? Аннары яратуыңа ышанырмын!

Миләүшә-Галиябану үзе чырык-чырык көлә, күзләрендә шаянлык та бар, кара кашлары астыннан шомырт кебек күзләре сынап та карыйлар сыман. Ямаш бу мизгелдә үзен әкияттәге илаһи батыр шикеллерәк хис итте. Бу кара күзләр аңа ышаналар, ул бар нәрсәгә сәләтле гаярь егет, бары тик кара кашлар астындагы әнә шул кара күзләрдә аңа булган ышаныч кына сүнә күрмәсен! Миләүшә хакына! Миләүшәсе хакынамы?!

Язгы ташу малайны үз эченә бөтереп алды. Ул, аяклары, куллары белән суны ишә-ишә, агым ихтыярына буйсынмаска теләде. Елганың борылган төшендә агым аны яр читенә чыгарып ыргытты. Ямаш яр кырыендагы әремнәргә үрелде, әмма алар, аның кулы тиюгә, төп-тамырлары белән йолкынып чыктылар. Агым малайны яңадан елга уртасына алып керде, һәм ул аркасына әйләнде, ташу Ямаш белән курчак урынына уйнады. Аның агымны җиңәргә тырышып йөзәргә маташуы суга батучының саламга тотынуы белән бер иде. Баштарак үзенең куркусызлыгына, котырып аккан суга сикерә алуына куанса, хәзер инде хәленең мөшкел икәнен чамалагач, бар көчен куеп, ярга таба йөзәргә теләде.

Көчле агым аны икенче яр буена китергәндә, бер абзый суга дилбегә ыргытты. Ямаш, дилбегәне шундук эләктереп алып, кулына чорнады. Аны яр буена тартып чыгардылар.

Яр буенда җыелышкан кешеләр арасында Миләүшә күренмәде. Бәлки, Ямаш кына күрмәгәндер, чөнки аны, тын да алырга ирек бирмичә, шундук якындагы йортларның берсенә җилтерәтеп алып кереп киттеләр.

Кулыннан җитәкләгән абзый өй эченә керүгә аңа тиз генә чишенергә кушты, аягындагы резин итеген, манма су булган оекбашларын салырга ярдәм итте. Шулчак күрше бүлмәдә хатын-кызлар сөйләшкәне һәм Миләүшәнең: «Ямашны коткардылармы?! Ямашны, Ямашны!» – дип елаганы ишетелде. Ниндидер хатын-кыз аны юата иде. «Коткардылар инде, коткардылар, елама. Кил монда мич янынарак, мә, тизрәк менә шушы җылы оекбашларны ки!»

Киенеп беткәч, абзый кеше Ямаштан сорап куйды:

– Ул елгага икегез дә ничек төштегез сез? Аягыгыз таеп киттеме соң?

Ямаш «әйе» дигәнне аңлатып башын какты. Әллә шушы ялганыннан, әллә инде туңудан колакларына хәтле кызарганын тойды ул. Баксаң, Ямаш артыннан ук Миләүшә дә елгага сикергән икән. Бик ерак агып китмәгәнлектән, аны Ямашка хәтле үк коткара алганнар.

Ул көнне клуб сәхнәсендә «Галиябану»дан өзек күрсәтелмәсә дә, әлеге хәлләрдән соң Ямаш белән Миләүшәнең аралары тагын да якынаеп китте.

...Ямаш менә шул вакыйганы сөйләргә теләгән иде Шамилгә. Хәзерге акылы белән ул сөйгән кызыңның шаяртуына карап кына котырып аккан язгы ташуга сикерүне хупламаса да, Ямаш моны чын сөюнең гүзәл бер чагылышына тиңләгән иде.

Миләүшә белән өйләнешкәннәренә айдан артып китте. Алар туй ясап тормадылар. Яшьтәшләренең балалары мәктәпкә йөри, ә ул өйләнә генә әле. Шуңа күрә туй ясап кеше игътибарын җәлеп итәсе килмәде Ямашның, андый яшьтән узганнар дип исәпләде.

Кода-кодагыйлар исә, бер авыл кешеләре булганлыктан, бер-берсен яхшы беләләр иде. Алар уенча да яшьләре утыздан авыш­кан кешеләргә туй ясап торуның хаҗәте юк иде.

Ямаш шәһәр шифаханәсендә врач булып эшли. Миләүшә мәктәпкә урнашты. Икесенең дә яраткан хезмәтләре, болын кебек фатирлары бар, яңа тормыш башлап җибәрү өчен шул җиткән дип уйлады Ямаш.

Кичә сәгать алтыда эшен бетерде дә өенә кайтырга дип чыкты. Трамвайда бергә институтта укыган иптәшен очратты, сөйләшеп йөрделәр, аннары кинога керделәр. Өенә сәгать тугызларда гына кайтып җитте. Ишектән керешкә үк, Миләүшәнең караңгы чыраен күреп, аның нигәдер кәефсез икәнен чамалады Ямаш. Тик дәшмәде, зонтигын ачып идәнгә куйды да плащын салды. Ул кулларын юып чыкканда, яшь хатынның йөзендә томан һаман да таралмаган иде.

– Берәр күңелсез хәбәр бармы әллә? – дип сорады Ямаш.

Дәвамы бар

Зиннур Хөснияр