"Сиңа Тукайны да уйнарга язсын..."

– Саумы сез?! Сезгә ничек эндәшим икән дип аптырап утырам.– Әни өчен мин улым Микулай идем. Шәректәшләр Дунай ди. Марсель Сәлимҗанов Коля дия иде. Яшьләр – Наил абый. Кайсы исемемә дә риза мин.– Хуш, Наил абый. Наил тәхәллүсен тикмәгә генә алмагансың, әйеме?

– Әхмәт Фәйзинең «Тукай» спектакле безнең диплом эше иде. Берьюлы ике куян тоттык без: Казанда Тукайның 75 еллыгына аны Камал театры сәхнәсендә дә уйнадык.

– Сүз башы бит шүрәле дигәндәй, әз генә чигенеш ясап, хәтер дәфтәрегезгә күз салыйк әле.

– Әхмәт абыйның романы бу­енча инсценировканы үзем яздым, үзем яшь Тукайны уйнадым. Язучы Мәскәүдә яши иде, тамашадан соң үзе янына чакырып: «Сиңа олы Ту­кайны да уйнарга язсын, улым», – дип кочаклап алды. Аның теләкләре кабул булды. Тик бер каршылык туды: мин, Николай Дунаев – төп рольдә. Мин – шагыйрь. Шуннан соң өлкән артист­лар: «Әйдә, исемеңне үзгәртәбез, әнә, тамашачы ничек инде Тукайга рус кешесе билгеләнгән», – дип риза­сызлык белдерә, диләр. Ул вакытта керәшеннәр турында мәгълүмат бик аз, безне белмиләр диярлек иде. «Наил дип куйсак, ярыймы?» – диләр. «Ярый, тик фамилиям белән әти исеменә тимәгез», – дидем.

– Сезнең фамилиягә тиярлек мени! Ул бик көчле яңгырый. Дуна­евлар хәтта ки чеченнарда да очрый. Аның килеп чыгышын Дунай елгасы белән бәйлиләр. Икенче фараз буен­ча, кельт теленнән кергән топоним, диләр. Тиз ага торган су мәгънәсендә тәрҗемә ителә. Өченче фараз тагын да кызыклырак: көнчыгыш славян мәҗүсиләре шулай ук тиз агымлы елга-күлләрне Дунай дип атаган, һәм су иясе хөрмәтенә балаларына Дунай исеме кушкан. Ә сез үзегез бу хакта ниләр уйлыйсыз?

– Ул болай. Минем әти – Иван. Әтинең әтисе, ягъни минем бабай – Данила. Татарлар аны Миңлебай агай дип йөриләр иде. Бабамның атасы – Константин – Дунайда хезмәт иткән. Бәләкәй чагында Даниладан: «Атаң кайда?» – дип сорагач, ул: «Дунай­да да Дунайда», – ди икән. Безнең нәселгә бу фамилия шул рәвешле тагылган дип беләм. Сез әйткән фа­разларда да дөреслек бар.

– Тукай роле Сезгә киң һәм иркен иҗат юлы ярган кебек. Үр арты үр яулыйсыз. Каһарманнар мәсьәләсендә бер дә читкә кагылмагансыз. Сәхнәдә сезнең тарафтан кемнәр генә «тере-телмәгән!» Мирвәли («Өч аршын җир», А.Гыйлә-җев), Шамил Усма­нов («Шамил Усманов», А.Гыйләҗев, А.Яхин), Бәхтияр («Канкай углы Бәх-тияр», Т.Миңнуллин), Нурислам («Дуслар җыелган җирдә», Т.Миң-нуллин), Алексей («Илгизәр+Вера», Т.Миңнуллин), Фигаро («Шау-шу­лы көн яки Фигароның өйләнүе», П.Бомарше) һ.б. Исемлекне карасак, бүгенге көнгә кадәр Наил Дунаев 150 ләп образга «җан өргән» икән. Ә менә шулар арасында кайсы персо­нажны кайтып-кайтып сагынасыз?

– Аеруча җор телле Фигаро хәтергә нык уелды. Нигә дисезме? Бу роль актер өчен – диңгез! Каһарман кайгыра да, шатлана да, алдый да, хәйләли дә. Шул ук вакытта систе­мага каршы көрәшә. Ул – трибун, ул – демократ, ул – гыйсъянчы.

– Утыз еллык өзеклектән соң әлеге комедиянең кабат сәхнәгә менүе дә гаҗәп.

– Элек кайбер спектакльләрне төшереп телевидение фондына тап­шыралар иде. Безне уйнатып кара­дылар. Искиткеч! Халык зал тутырып йөри башлады.– …һәм сезгә: «Наил Дунаев коеп куйган Фигаро», – дигән зур бәя бирелде.

– Гомумән, «Шау-шулы көн…» Камал театрының уңышы иде. Анда һәр артистның өлеше бар.

– Сез бит әле тыю-тыелулар за­маны шаһиты да. Цензура А.Гыйлә-җевнең «Өч аршын җир» драмасына, тумас борын «балта чаба».

– Әйе, әлеге әсәрне куярга әзерләнәбез, репетицияләр то­тынды. Ринат Таҗетдинов белән икебезгә Мирвәлине тапшырды­лар. Бик катлаулы образ. Кырык ел буе шикләнеп һәм куркып яшәгән ир-атның фаҗигасен ачарга кирәк. Шулай, дәртләнеп-илһамланып, җиң сызганып эшкә керешкәч кенә өлкә комитеты аңа «табу» салды. Егер­ме елдан соң, илдә җылы җилләр искәч, ул яңадан өстәл тартмасын­нан чыкты. Баш режиссер Марсель Сәлимҗанов: «Ирләр картаймый ул» – дип, кайчандыр Ринат белән миңа тәгаенләнгән Мирвәлине кире үзебезгә кайтарды.

– Аяз абый Гыйләҗев теләсә кайда теләсә кемне мактамас иде, әгәр ул: «Өч аршын җир»дә Наил Дуна­ев моңарчы күрелмәгән, моңарчы сизелмәгән яклары белән ачылып китте», – дигән икән, димәк, Сез уе­ныгыз белән язучының күңел кылла­рына чирткәнсез. Бөек драматургы­быз Туфан Миңнуллин белән иҗади уйналган рольләрегез шар ярып кычкыра.